اصل پنجم حافظه : بازنویسی گذشته

آیا تا به حال برایتان پیش آمده که حرف جالبی را به کسی بزنید، ایده‌ای را پیشنهاد دهید یا حتی خاطره‌ای را تعریف کنید اما در جواب به شما بگویند که این حرف را هفته پیش خودم به تو گفتم یا این ایده و خاطره مربوط به فلان فیلم است که ماه پیش دیدیم؟
افراد زیادی تجربیات مشابهی داشته‌اند. به این صورت که ناآگاهانه تجربیات و خاطرات و حرفهای دیگران را شخصی‌سازی کرده‌اند؛ انگار واقعاً متعلق به خودشان است. در این نوشته علت چنین پدیده‌ی جالبی را با هدف فهم بهتر عملکرد حافظه بررسی می‌کنیم.
همانطور که قبلاً هم گفته‌ایم، حافظه ما شبکه‌ای است مثل تار عنکبوتی است که تارهای آن ارتباطات بین نورون‌ها و سلول‌های مغزی است: این شبکه متشکل از نورون‌هایی است که چون با هم فعال می‌شوند، به هم وصل می‌شوند و با هم ارتباط برقرار می‌کنند. پس از این مرتبط شدن، احتمال اینکه این نورون‌های مرتبط در آینده دوباره با هم فعال شوند افزایش می‌یابد.

به این ترتیب، این دو (ایده‌ای که در فیلم دیده‌ام و خیالی که در ذهن ساخته‌ و پرداخته‌ام) در مغز من با هم مرتبط می‌شوند و در نتیجه‌ی آن، یک داستان غیرواقعی در حافظه من شکل می‌گیرد؛ اگر چه به اندازه یک داستان واقعی جزئیات ندارد.

احتمال اینکه در آینده باز هم این دو داستان با هم فعال شوند و در نتیجه، آن ایده را متعلق به خودم بدانم، افزایش می‌یابد. اینگونه است که گاهی ناخواسته و نادانسته، ایده‌ها و حرف‌های دیگران را به نام خود می‌زنیم و گاهی این را به دیگران هم می‌گوییم!

این مثال، نحوه ذخیره اطلاعات در مغز و شکل‌گیری حافظه را به خوبی برای ما آشکار می‌سازد.

تجسم کردن، تجربه کردن است: داستان یک تحقیق

بسیاری از ویژگی‌ها و رفتارهای ما به عنوان انسان، آنقدر غیر منتظره و غیرقابل باور هستند که تا در شرایطی خاص و با وسواس علمی مورد توجه و مطالعه قرار نگیرند، قادر به دیدن و درک آنها نخواهیم بود. تحقیقی که در این بخش قصد داریم مروری بر آن داشته باشیم، یکی از ویژگی‌های عجیب حافظه ما را آشکار می‌کند.

مرور = تغییر

واقعیت این است که ما وقتی چیزی را به یاد می‌آوریم، صرفاً به آن دسترسی پیدا نمی‌کنیم، بلکه آن را بازنویسی می‌کنیم.
مانند دیدن فیلم نیست که با هر بار دیدن آن، داستان و ساختار آن ثابت می‌ماند. ما هرگز خاطره مشخصی را به دو صورت یکسان تجربه نمی‌کنیم. هر چیزی که در حافظه ما ذخیره شده، پس از هر بار مرور کمی عوض می‌شود.
در تحقیق بالا، دانشجویان دسته اول که پاپ‌کورن را نخورده بودند، در خانه فیلم‌های تبلیغاتی که دیده بودند را به یاد آوردند: بو و مزه آن را، نمک و روغن روی آن را و صدای خرد شدن آن در دهانشان را که در فیلم به خوبی به تصویر کشیده شده بود.
در حین به یاد آوردن و دوباره زنده کردن آن تجربه، آنها تصاویر کسانی را دیدند که با لذت مشغول خوردن پاپ کورن از پلاستیکی با مارک  “Orville Redenbacher’s Gourmet Fresh” بودند و خاطره‌شان تغییر کرد.
شبکه سلول‌های مغزی مربوط به فیلمی که دیشب همزمان با لوگو و برند “Orville Redenbacher’s Gourmet Fresh” دیده بودند با هم فعال و در نتیجه به هم مرتبط شدند و مغز این ارتباط بین این دو را به عنوان ارتباطات جدید بین نورون‌ها ذخیره کرد؛ انگار که واقعاً آنجا بودند و آن اتفاق را تجربه کردند.

مفهوم گربه در حافظه ما

پس واقعیت مهمی که در مورد حافظه ما وجود دارد این است که خاطرات ما ترکیبی هستند از تمام تجربیات ما در حین یادآوری آن. بار اول که کلمه cat را یاد می‌گیریم، احتمالاً تصویری از آن را در ذهن داریم.

این بازنویسی یک خاطره و بازسازی و گسترش یک شبکه نورونی، یک واقعیت علمی مربوط به حافظه بلندمدت است. هربار که چیزی را به یاد می‌آوریم، آن را به الانِ خود آمیخته و مرتبط می‌کنیم و اطلاعات جدیدی را به آن وصل می‌کنیم: یک عکس جدید، یک داستان، کلمات مرتبط، تجربه شخصی و با داشتن این همه سرنخ و قلاب، دسترسی به آن کلمه و معنای آن ساده‌تر و سریعتر خواهد شد.

اگر به تعداد کافی این بازنویسی را انجام دهیم، دیگر محال است که آن را فراموش کنیم. این کاری است که در روش تسلط دائمی قصد داریم برای یادگیری کلمات و اصول زبان انگلیسی از آن استفاده کنیم.

یادگیری زبان و اصل پنجم حافظه

قبلاً گفته بودیم که اگر یادآوری‌ها را زود به زود انجام دهیم، انرژی و زمان اضافی صرف کرده‌ایم. برای همین تلاش ما این است که تا حد امکان این یادآوری را به تاخیر بیندازیم اما اگر این تاخیر زیاد شد و آن کلمه را فراموش کردیم باید چکار کنیم؟ موثرترین روش این است که بلافاصله جواب آن را ببینیم؛ یعنی بازخورد فوری دریافت کنیم.
اگر کلمه cat را فراموش کردیم، بلافاصله پشت فلش‌کارت را نگاه می‌کنیم و عکس گربه را می‌بینیم.
اگر به هیچ عنوان چیزی یادمان نباشد باید از اول شروع کنیم و cat را باید دوباره بیاموزیم. در چنین وضعیتی با آنکه کلمه را فراموش کرده‌ایم اما مغز ما به دلیل کنجکاوی و علاقه‌ای که به یادگیری داریم، آماده یاد گرفتن این کلمه و وارد کردن آن به حافظه است.
اما اگر معنی cat را به یاد داشته باشیم، یعنی شبکه نورونی آن هنوز فعال و در دسترس است. این بار مرکز پاداش مغز ما فعال می‌شود و این کلمه عمیق‌تر و ماندگارتر در حافظه ما حک می‌شود.
اگر هم تجربه و اطلاعات جدیدی درباره این کلمه داشته‌ باشیم، آن هم وارد حافظه می‌شود. در واقع به معنای قبلی آن کلمه و مفهوم مرتبط می‌شود و شبکه نورونی مربوط به این کلمه هر بار بزرگتر می‌شود.

نکات اصلی این درس